12-to PLANSZOWĄ WYSTAWĘ o KONSTYTUCJI (90 x 60 cm oraz w formacie A3) MAM W KILKU EGZEMPLARZACH, SĄ DO WYPOŻYCZENIA
Plansze wypożyczane są bezpłatnie. Adresat do którego trafiają ponosi koszty przesyłki. Jest też zobowiązany do poinformowania Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy o ekspozycji wystawy. W.K.
Konstytucja 3 Maja
Wśród dokumentów państwowych niektóre, z różnych względów, mają znaczenie szczególne.
Z całą pewnością należą do nich pierwodruki Konstytucji 3 Maja. Przede wszystkim zaś te egzemplarze które mają rangę jej oficjalnego dokumentu. 
15 kwietnia 2015 roku zostały wpisane do Dziedzictwa Europejskiego, wiedza o zachowanych drukowanych egzemplarzach nie jest popularyzowana a druki te są nisko cenione. Piszę o tym na tych stronach.
20 maja 2020 roku wniesiono projekt uchwały Sejmu RP w sprawie ustanowienia roku 2021 Rokiem Konstytucji 3 Maja. 27 listopada podjęto uchwałę (druk 381).
Głosowało 451 posłów. Za – 446. Przeciw – 1. Wstrzymało się – 4. Nie głosowało – 9.
Prof. Tomasz Nałęcz (jak podają: historyk i polityk) w Gazecie Wyborczej z 29 stycznia (w felietonie Ale historia) uchwałę tą określa jako „dziwaczną” pisząc dalej „[…] I tak znajduje się ona w centrum uwagi […]. Po co więc posłom ta nadgorliwość w fetowaniu konstytucji majowej?”
Uważam, iż niewielu wie za co naprawdę Ustawę Rządową trzeba cenić.
Cenione są jej oryginały – rękopisy, ale już o oficjalnych dokumentach, którymi są Jej pierwodruki [z podpisem i pieczęcią] nie, nie wszystko co możliwe o ich wiemy. Współcześni historycy mało się tym interesują.
Pytałem – Czy ustanowiony rok 2021 Rokiem Konstytucji 3 Maja coś zmieni? – Nic nie zmienił !
„[…] była pierwszą w Europie, drugą na świecie.”
JEST TO TYPOWY STEREOTYP – POLEMIZUJĘ Z TYM POGLĄDEM.
Wielkość Konstytucji 1791 roku na czym innym polega.
Czytaj o tym na stronie JAKĄ ONA BYŁA oraz teksty prof. Michała Zwierzykowskiego i moją laudację wypowiedziane podczas wernisażu trwającej od 3 maja do 2 X 2016 wystawy w Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy (linki na stronie WYSTAWY)
Nie jest to dokument tak efektowny jak też niezwykle ważny a jednocześnie przepiękny rękopiśmienny pergamin z zawieszonymi ponad dwustu pieczęciami sygnatariuszy – akt Konfederacji Warszawskiej z 28 stycznia roku 1573, też będący Konstytucją – a raczej jej zapowiedzią – uchwalonych 20 maja, Artykułów Henrykowskich.
Konstytucję 3 Maja uchwalała jedna warstwa społeczna – od dawna rządząca wówczas szlachta. Jest to chyba jedyny w dziejach światowego parlamentaryzmu przypadek gdy od dawna klasa rządząca sama, dobrowolnie, potrafiła bez rozlewu krwi ograniczyć swoje prawa znajdując jednocześnie kompromis możliwy do przyjęcia przez prawie wszystkie swe odłamy.
Uchwalili ją zgodnie przedstawiciele dwu stronnictw politycznych, królewskiego i Potockich, które widziały zdecydowanie inaczej rozwiązania ustrojowe, zabiegając o to by omamieni bądź opłacani przez zaborców nie mogli temu przeszkodzić. Znalazło to wyraz w preambule, tu jej fragment, cała (tak jak i obszerne fragmenty Deklaracji Stanów Zgromadzonych, uchwalonych 3. bądź 5. maja – toczą się o to spory) zacytowana jest niżej: „ …mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą Konstytucję uchwalamy ..:
Stwarzała podstawę do dalszych reform. Dała Polsce i Litwie nadzieję i szansę przekształcenia się w państwo sprawiedliwe, silne i rządne – nowoczesne państwo – Rzeczpospolitą wszystkich ludzi i narodów w jej granicach żyjących. Państwo scentralizowane a zarazem demokratyczne.
Jednocześnie „Zapobiegając gwałtownym , i częstym odmianom Konstytucyi Narodowey , z drugiey , uznaiąc potrzebę wydoskonalenia onej po doświadczeniu iey skutków … co lat Dwadzieścia pięć naznaczamy … Seym Konstytucyjny Extra – Ordynaryiny”
I to było i jest ważne a nie to, którą z kolei była. Pierwszą w Europie czy drugą, a może trzecią czy czwartą ?
Szwedzkie, liczyć czy nie liczyć ?
Angielska – powstawała przez stulecia, a z którą porównuje ją kalendarzyk z roku 1792 ?
Spisana, ale niewydrukowana Konstytucja Bednarska – Pacta et Constitutiotnes legum libertatumqe Exerciutus Zaporoviensis – Pakty i konstytucje praw i wolności wojska zaporowskiego, napisana po łacinie (3 egz. w Szwecji) oraz rusku (egz. w Moskwie) przez Hetmana Zaporowskiego Filipa Orlika w 1710 r. – uznawana przez niektórych za pierwszą konstytutcję Ukrainy, a nawet Europy ?
A Artykuły Henrykowskie – z której hetman Orlik ponoć brał przykład ?
A Korsykańska z roku 1755 obowiązująca przez kilkanaście lat – do podboju Korsyki przez Francję a przyznająca prawa wyborcze niektórym kobietom?
Rzeczywiście w czasie ustanawiania 3 maja 1791 r. Ustawy Rządowej nie było w Europie aktualnie obowiązującego, wydrukowanego, prawa [teraz zwanego Konstytucją] regulującego organizację dużego państwa, wprowadzającego trójpodział władzy na ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą, uchwalonego przez parlament – przedstawicieli wybranych ze społeczeństwa [a w zasadzie jego części]. Lecz licytowanie przy jej rocznicach, którą była, powtarzaniem „pierwszą w Europie” jest odwracaniem uwagi od tego JAKĄ ONA BYŁA.
Zdobyła powszechne w Rzeczypospolitej uznanie, nie tylko sejmującej szlachty. Oponentami byli nieliczni zdrajcy albo ci co wierzyli w dobrodziejstwo Katarzyny II. W Katarzynę wierzył i król – niewątpliwie jeden z twórców Konstytucji. Powiadają, że byłby znakomitym ministrem kultury – to prawda. Nie był jednak wodzem, takiego zabrakło na czele Państwa. Byli tacy – nie było im jednak dane kierować Rzeczpospolitą. Zabrakło też woli płacenia podatków – by stworzyć i uzbroić silną armię. Polska upadła. Konstytucja 3 Maja została swoistym testamentem Rzeczpospolitej, który obrastając legendą stał się mitem założycielskim odradzającego się Państwa Polskiego. Myśl polityczna Sejmu Wielkiego przetrwała. Mimo licznych represji. Legenda Konstytucji pomagała odzyskać byt Polsce.
Wszystkie wydania z okresu jej obowiązywania są niezwykle ważne. Tak było w roku 1791, tak było po jej obaleniu, tak było gdy Polska nie istniała. Szczególnie to było widoczne w czas walki, w czas odzyskiwania niepodległości. .
Przedstawiamy pierwodruki Konstytucji 3 Maja, stan wiedzy o nich. Porównuję znikome zainteresowanie nimi historyków u nas (na stronie PIERWODRUKI) w porównaniu z dostępnymi informacjami o Deklaracji Niepodległości i Konstytucji USA, samą Konstytucją zajmując się w mniejszym stopniu, uważając, iż jest dość dużo źródeł gdzie informacje o niej można znaleźć.
Siłą rzeczy w katalogach z wystaw jest sporo informacji i mego zdania zarówno o Ustawie Rządowej – tak nazywała się Konstytucja 3 Maja – jak i o drukach i innych eksponatach jej towarzyszących a wśród nich pokazuję szablę „Kościuszkówkę” udostojnioną inskrypcjami trzeciomajowymi. W katalogach są opisy pokazywanych na wystawach druków z polemiką prowadzona zarówno przed jak i po jej uchwaleniu, jak i dokumenty związane z Targowicą. Jestem gorącym zwolennikiem szerokiego udostępniania tych artefaktów a zachowane do tej pory dokumenty Ustawy Rządowej uważam za relikwie narodowe.
Udało mi sie doprowadzić do kilku wystaw i pokazów, zawsze towarzyszyły im katalogi. Są one na tej stronie (WYSTAWY) tak jak i trochę zdjęć z wystaw. Każda z tych wystaw była inna, tworzyli ją muzealnicy, bibliotekarze, bibliofile – z moja pomocą. Ale zawsze centralnym punktem każdej z nich jest pierwodruk Ustawy Rządowej, wydrukowany z formułami oblaty świadczącymi o wpisaniu go do ksiąg miejskich, z sucha pieczęcią Adama Skulskiego i jago podpisem – oficjalny dokument Konstytucji 3 Maja. Obok drugie odbicie, powstałe zaledwie w kilka godzin później. Towarzyszą im flagi litewska i polska, było to bowiem dzieło obojga narodów, które Konstytucja ta cementowała.
Jest też apel do Muzealników by częściej tworzyli takie wystawy – ja służę swoimi zbiorami, pomocą jak i kontaktami z innymi posiadaczami eksponatów.
Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy opracowało kilka wystaw planszowych: o rotmistrzu Witoldzie Pileckim, o Józefie Wybickim oraz o Konstytucji 3 Maja, wystawy te są do wypożyczenia. Szczegóły dalej.
Zawarte w katalogach cytaty i tytuły eksponowanych obiektów często mają oryginalną pisownię i interpunkcję. Zachowaliśmy również tradycyjny zapis Konstytucja 3 Maja za nestorem polskich historyków ustroju i prawa prof. Juliuszem Bardachem autorem wprowadzenia naukowego do wydania Konstytucji 3 Maja 1791, Wydawnictwo Sejmowe 2011.
Zastosowaliśmy też dużą literę „M” w określeniu Konstytucji w tych tekstach, w których pierwotnie, zgodnie z obowiązującymi zasadami ortografii była ona literą małą.
Preambuła Konstytucji 3 Maja
Ustawa Rządowa.
W IMIĘ BOGA, W TRÓJCY ŚWIĘTEJ JEDYNEGO
STANISŁAW AUGUST z Bożej Łaski, i Woli Narodu KRÓL Polski, Wielki Xiąże Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski, i Czernichowski, Wraz z STANAMI Skonfederowanymi w liczbie podwójnej Naród Polski reprezentującymi
Uznając, iż los Nasz wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia Konstytucji Narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, która nas samych sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą egzystencję polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą Konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy, dopóki by naród w czasie prawem przepisanym wyrażoną wolą swoją nie uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego Artykułu. Do której to Konstytucji dalsze Ustawy Sejmu teraźniejszego, we wszystkim stosować się mają.
[…]
Sub eodem Actu (z tym aktem)
Deklaracja Stanów Zgromadzonych
[Oblatowana jednocześnie z Ustawą
Rządową, uchwalona 3 czy 5 [?]1 maja]
]
Wszystkie Prawa dawne i teraźniejsze, przeciwne niniejszej Konstytucji, lub któremukolwiek jej Artykułowi, znosimy; a opisy szczególne do Artykułów i każdej Materii w niniejszej Konstytucji zamkniętych potrzebne, jako dokładniej wyszczególniające obowiązki i układ Rządu, za część składającą tej Konstytucji deklarujemy. […]
BOGU i Ojczyźnie uroczyście przysięgamy na posłuszeństwo, na obronę wszystkimi ludzkimi siłami tej całej Konstytucji, i takową przysięgę za Hasło rzetelnej miłości dając, wykonanie onej nakazujemy natychmiast […] Wyznaczenie Nabożeństwa w jednym Dniu po wszystkich w całym Kraju Kościołach, […] na podziękowanie BOGU za zdarzoną chwilę pomyślną wydobycia Polski z pod przemocy obcej i nieładu Domowego, za przywrócenie Rządu, który najskuteczniej Wolność Naszą prawdziwą, i Całość Polski zabezpieczyć może, za postawienie tym sposobem Ojczyzny Naszej, na stopniu mogącym prawdziwą w oczach Europy zyskać jej Konsyderację, […], naznaczając dzień świętego Stanisława […] za uroczysty w Roku, który My i Potomkowie Nasi obchodzić będziemy, za Dzień poświęcony Najwyższej Opatrzności, po którym Ojczyzna śmiało i bezpiecznie po tylu nieszczęściach odetchnąć może. […]; aby zaś potomne wieki tym silniej czuć mogły, iż Dzieło tak pożądane pomimo największe trudności i przeszkody, za pomocą Najwyższego losami Narodów Rządzący do skutku przywodząc, nie utraciliśmy tej szczęśliwej dla ocalenia Narodu pory, uchwalamy, na tę pamiątkę Kościół ex voto wszystkich Stanów był wystawiony, i najwyższej Opatrzności poświęcony.
Uczyniwszy zadość radości powszechnej, dajemy pilne oko na ubezpieczenie tej Konstytucji, stanowiąc: iż ktobykolwiek śmiał być przeciwnym niniejszej Konstytucji, lub targać się na jej zepsucie, albo wzruszał spokojność dobrego, i szczęśliwym być zaczynającego Narodu przez zasiewanie nieufności, przewrotne tłumaczenie Konstytucji, a tym bardziej przez formowanie w Kraju rokoszu, czyli Konfederacji onej przodkował, lub jakowym sposobem do tego dokładał się; ten za Nieprzyjaciela Ojczyzny, za Jej Zdrajcę, za Buntownika uznany, najsurowszymi Karami natychmiast przez Sąd Sejmowy ukarany będzie. […].
Przypisy:
1 patrz: Anna Grześkowiak-Krwawicz – Deklaracja Stanów Zgromadzonych z 5 czy z 3 maja 1791 roku? [w:] Kwartalnik Historyczny, nr 1, 1992, s. 105-111. [wersja pdf]
Dr. Jerzy Kowecki (w eseju „Król z narodem” . Stanisław August na Sejmie Czteroletnim) stawia tezę, że Deklaracja była odczytana i uchwalona 5-go.
